در منابع متعدد حدیثی و تاریخی، میراث معنوی حسین بن علی(ع) شامل سخنان، دعاها، نامهها، اشعار، خطبهها و وصیت ایشان نقل شده است. مجموع این آثار در کتاب مسند الامام الشهید تالیف عزیزالله عطاردی و کتاب موسوعة کلمات الامام الحسین گرد آمده است.
سخنان: به دلیل شرایط سیاسی در دوران حکومت معاویه، نقل روایت از امام حسین فراوان نبوده[۲۴۵] و بسیاری از سخنانی که از ایشان روایت شده در فاصله سفر ایشان از مدینه تا کربلا بوده است.[۲۴۶] سخنان امام سوم شیعیان در موضوعاتی همچون مباحث اعتقادی، احکام و اخلاق در منابع اسلامی گزارش شده است.[۲۴۷]
دعاها: در کتاب مسند الامام الشهید حدود ۲۰ دعا و مناجات از ایشان نقل شده است. مشهورترین این دعاها دعای عرفه است که در روز عرفه در صحرای عرفات خوانده است.[۲۴۸]
اشعار منسوب: اشعاری به امام حسین(ع) نسبت داده شده است. محمد صادق کرباسی، مجموعه این اشعار را در کتاب «دیوان الامام الحسین» در دو جلد گردآوری و به لحاظ سندی و ادبی بررسی کرده است.[۲۴۹]
خطبهها و وصیت: در برخی منابع، خطبه امام حسین در منا[۲۵۰] و خطبه ایشان در روز عاشورا[۲۵۱] و نیز وصیت مکتوب او به برادرش محمد حنفیه، که در آن هدف از حرکت خود را تبیین کرد،[۲۵۲] گزارش شده است.
نامهها: در کتاب مکاتیب الائمة ۲۷ نامه از حسین بن علی(ع) گردآوری شده است.[۲۵۳] تعدادی از این نامهها خطاب به معاویه و بخشی دیگر برای افراد مختلف و در موضوعات گوناگون است.
در برخی روایات ویژگیهایی متمایز برای امام حسین برشمرده شده از جمله اینکه اعجازگونه از انگشت پیامبر(ص) شیر نوشیده[۲۱۴] و فرشتهای شکستهبال به نام فطرس به برکت او نجات یافته و از آن پس، مامورِ رساندن سلام زائران، به او شده است.[۲۱۵] نیز در روایات آمده است که خداوند شفا را در تربت حسین(ع) و استجابت دعا را کنار قبر او (زیر قبّه او) قرار داده است.[۲۱۶] در کتاب الخصائص الحسینیة بیش از سیصد ویژگی اختصاصی برای امام حسین برشمرده شده است.[۲۱۷]
روایات فراوانی درباره پیشگویی شهادت حسین بن علی(ع) وجود دارد[۲۱۰] از جمله در حدیث لوح به نقل از پیامبر(ص) آمده است خداوند حسین را به شهادت گرامی داشته و او را برترین شهیدان قرار داده است.[۲۱۱] مجلسی در جلد ۴۴ بحارالانوار، باب ۳۰، روایاتی نقل کرده است درباره اینکه خداوند خبر شهادت حسین(ع) را به برخی از پیامبرانش از جمله آدم، نوح، ابراهیم، زکریا و محمد(ص) داده و آنها بر او گریستهاند.[۲۱۲] همچنین نقل شده است امیرالمومنین(ع) در راه صفین، وقتی به کربلا رسید، با انگشت جایی را نشان داد و گفت: اینجا محل ریخته شدن خونهایشان است.[۲۱۳]
حسین بن علی بن ابیطالب(ع)
۳ شعبان ۴ هجری قمری
۹ یا ۱۰ ژانویه ۶۲۶ میلادی – ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری
۱۰ اکتبر ۶۸۰ میلادی
مظلوم
در حوادیث بسیار زیادی امام حسین را مظلوم خطاب کردند و این لقب گواهی ظالم بودن حکومت اموی است.
قتیل العبرات
معنای قتیل العبرات به معنی کشتهی اشک هاست. به دلیل این که گریه بر مصیبت امام حسین ثواب بسیار زیادی دارد این لقب را به ایشان اختصاص دادند.
ثارالله
یعنی آنکس که خداوند خونخواه اوست. شدت همبستگی و پیوند سید الشهدا (ع) با خدا به نحوی است که شهادتش همچون ریخته شدن خونی از قبیلهی خدا میماند که جز با انتقامگیری و خونخواهی اولیای خدا تقاص نخواهد شد.
قتیل الله
کشته شدهای از قبیلهی خداوند که جز با انتقامگیری و خونخواهی اولیای خدا تقاص نخواهد شد.
خامس اصحاب کسا
پنجمین نفر از اصحاب کسا؛ رسول خدا صلیالله علیه و آله و سلم بنا به دستور خداوند، حضرت فاطمه سلاماللهعلیها، امام علی علیهالسلام، امام حسن و امام حسین (ع) را جمع کرد و همه را در زیر عبایی قرار داد و آنها را اهل بیت خود خواند که پنجمین آنها حضرت سیدالشهدا (ع) است.
وارث
ارث برنده؛ وراثت حسین بن علی (ع) از انبیا و اوصیا برای آن است که خط جهاد در راه خدا و مبارزه با باطل و ستم و طاغوت، سرلوحهی دعوت همهی انبیا بوده است و کربلا تجلی این خط ممتد درگیری حق و باطل است.
موضع سرّ الله
یکی دیگر از لقبهای سید الشهدا (ع) که اشاره به این دارد که ایشان محل نگهداری رازهای خداوند است.
دلیل علیالله
امام حسین (ع) دلالت کننده بر وجود خداوند است.
مجاهد
یکی از لقبهای سید الشهدا (ع) است که اشاره به کارزار کردن امام با کافران برای آزادی دارد.
شهید
شاهد، شهادت دهنده، همچنین به معنی کشته شدن در راه خدا و دین است که یکی از لقبهای سیدالشهداست.
رشید
خوش قد و قامت، رستگار، دلیر و شجاع. یکی دیگر از لقبهای سید الشهدا (ع) است.
غریب الغرباء
تنها و بییاور. چون امام حسین (ع) در کربلا بییار و یاور بود و لشکر یزید او را بسیار آزار و اذیت کردند، ایشان به غریب الغربا، یعنی غریبترین غریبان ملقب شدهاند.
شاهد
گواه، حاضر. مراد خدای تعالی اثریست که مشاهده در قلب ایجاد میکند و آن مطابق است با حقیقت آنچه در صورت مشهود بر قلب ظاهر میشود. یکی دیگر از لقبها سید الشهدا (ع) است.
حجت الله
حجت به معنای دلیل و برهان است و امام حسین (ع) برهان خداوند بر روی زمین است.
خازن الکتاب المسطور
خزانهدار قرآن؛ یکی دیگر از لقبهای سید الشهدا (ع) است.
سفیر الله
فرستادهی خداوند؛ یکی دیگر از لقبهای سید الشهداست.
عابد
عبادتکننده و یکی دیگر از لقبهای سید الشهدا (ع)؛ از نمونههای بارز اهمیت ایشان به عبادت، میتوان به برپا داشتن نماز ظهر عاشورا توسط ایشان اشاره کرد.
سید شباب اهل جنه
سرور جوانان بهشت؛ امام حسین (ع) به همراه برادرشان، این لقب را از حضرت محمد (ص) دریافت کردند.
سفینه النجات
امام حسین (ع) به عنوان کشتی نجات آدمیان معرفی شده است که هر کس به آن پناه بیاورد، در امان است.
امام
به معنی پیشوا؛ شیعیان اثنی عشری به دوازده امام اعتقاد دارند که امام حسین (ع) سومین آنهاست.
مقتول
کشتهشده؛ یکی دیگر از لقبهای سید الشهداست.
زکی
پاکیزه، پارسا؛ یکی دیگر از لقبهای سیدالشهدا (ع) است.
عبد الله
بنده خاص خدا را گویند، شهیدی که عبد خداوند و مطیع اوامر الهی بود.
وصی الله
قضای مقامی است که در آن نمینشیند مگر وحی؛ یعنی امام یا کسی که امام او را معین کرده باشد، وحیالله به معنی تعیینشده از طرف خداوند است.
قتیل الکفره
شهید به دست کفر؛ در زمانی که کفر بر حق و عدل حکومت میکند و امام حسین (ع) خود را ملزم برقیام علیه کفر میداند.
ولی الله
ولی به معنی قرار گرفتن چیزی در کنار چیز دیگر است، به نحوی که فاصلهای در کار نباشد؛ یعنی اگر دو چیز آن چنان به هم متصل باشند که هیچ چیز دیگر در میان آنها نباشد، ماده، ولی استعمال میشود و اینکه در مورد قرب و نزدیکی به کار رفته است، ولیالله، به معنی قرب و نزدیکی معنوی به خداوند.
سبط پیامبر
سبط به معنی نواده است. از لقبهای امام حسین (ع) سبط محمد النبی و سبط النبی است. امام حسین (ع) سبط اصغر پیامبر (ص) و امام مجتبی (ع) سبط اکبر نامیده میشوند.
آل الله
مقصود از آل الله و خاندان خدا، اهل بیت پیامبر (ص) اند. امام حسین (ع) خود و دودمان پیامبر (ص) را آل الله دانسته است، آن جا که میفرماید: «نحنُ آل الله و وَرثَه رسوله»
ابوالشهدا
پدر شهیدان؛ کنیهای که بر شهیدان اطلاق میشود. از آن جا که امام حسین (ع) الهامبخش شهیدان راه حق بود و کربلایش دانشگاه شهادت محسوب میشد و میشود، به آن حضرت این عنوان را دادهاند.
ابوالاحرار
امام حسین (ع) همچنین لقب ابوالاحرار را دارد، از آنجا که امام حسین (ع) الهامبخش احرار و آزادگان است و کربلایش محل رجوع آزادگان و شیفتگان طریق هدایت است.
ابوالمجاهدین
امام حسین (ع) همچنین لقب ابوالمجاهدین را دارد، از آنجا که حسین (ع) الهامبخش مجاهدین و شهدا است و کربلایش محل رجوع مجاهدین و شیفتگان طریق هدایت است.
خامس آل عبا
از لقبهای سید الشهدا (ع) است که پنجمین نفر از «اصحاب کسا» است.
خون خدا
لقب سید الشهدا (ع) است و به معنی ثار الله میباشد.
سلطان کربلا
از القاب سید الشهدا (ع) است به معنی بزرگ شهید کربلا.
وترالموتور
یکی از القاب سیدالشهدا (ع) تنهایی اوست.
سریع العبره
یکی از القاب امام حسین (ع) به معنی این است که یادش به سرعت اشکها را جاری میسازد.
قتیل اشقیا
یکی از القاب حسین بن علی (ع) است. او که از خاندان خداوند است به دست شقیترین مردمان به شهادت رسید و این لقب را گرفته است.