ظهور منجی از دیدگاه نهج‌البلاغه

خطبه ۱۰۰ نهج‌البلاغه
حضرت علی(ع) در خطبه ۱۰۰ نهج‌البلاغه می‌فرماید: «الا ان مثل آل محمد صلی الله علیه و آله کمثل نجوم السماء اذا خوی نجم طلع نجم، آگاه باشید مثل آل ‌محمد(ص) مثل ستارگان آسمان است. اگر ستاره‌ای غروب کند. ستاره‌ دیگری طلوع خواهد کرد. (تا ظهور حضرت حجت(عج)».
به نظر مترجمان و شارحان نهج‌البلاغه، عبارت فوق، علاوه بر معرفی امامان معصوم(ع)، عنایت خاصی به معرفی امام دوازدهم(عج) داشته است.
در جملات مذکور نهج‌البلاغه، حضرت علی(ع)، امامان شیعیان از جمله امام عصر(عج) را به ستاره تشبیه فرموده‌اند. به نظر مترجمان و شارحان نهج‌البلاغه، به‌کارگیری این تشبیه دو دلیل دارد؛ یکی اینکه مردم در راه شناخت و اطاعت خدا، از انوار هدایت امامان معصوم(ع) بهره‌مند می‌شوند همچنان که مسافر در پیمودن راه، از ستارگان آسمان، روشنی و هدایت می‌گیرد.
مناسبت دیگر همان است که خود حضرت علی(ع) فرموده‌اند که حجت‌های خدا مثل ستارگان آسمان هستند که هر گاه یکی غروب کند، دیگری طلوع خواهد کرد؛ پس در نتیجه جهان هیچگاه از وجود حجت که مردم را به سوی خدا رهنمون باشد، خالی نیست.
خطبه ۱۸۲ نهج‌البلاغه
همچنین حضرت در خطبه ۱۸۲ نهج‌البلاغه در خصوص حضرت مهدی(عج) می‌فرماید «بقیه من بقایا حجته، خلیفه من خلائف انبیائه؛ او باقی مانده‌ای از حجت‌های خدا و جانشینی از جانشینان پیامبر خدا(ص) است».
عبارت فوق عبارتی است که مترجمان و شارحان نهج‌البلاغه معتقدند در آن، امام علی(ع) به توصیف امام مهدی(عج) پرداخته‌اند.
نکته‌ای که در جمله مذکور خودنمایی می‌کند، عبارت بقیه من بقایا حجته (او باقی مانده‌ای از حجت‌های خداست) است که با آیه شریفه‌ «بقیه الله خیرلکم ان کنتم مؤمنین؛ باقیمانده خدا برای شما بهتر است اگر مومن باشید» که در آیه ۸۶ سوره هود آمده است، شباهت ظاهری و معنایی بسیار زیادی دارد؛ به گونه ای که مفسرین مصحف شریف قرآن معتقدند آیه فوق در وصف امام زمان(عج) نازل شده است که این مساله اشراف کامل حضرت امیر(ع) بر قرآن و همچنین الهام‌پذیری ایشان از آیات آن کتاب مجید را به وضوح نشان می‌دهد.
همچنین حضرت در توصیف حضرت حجت(عج) در جایی دیگر از خطبه ۱۸۲ می‌فرماید «قد لبس للحکمه جنتها و اخذها بجمیع آدابها من الاقبال علیها و المعرفه بها؛ زره دانش بر تن دارد و با تمامی آداب و با توجه و معرفت کامل آن را فراگرفته است».
مفسران و شارحان نهج‌البلاغه، عبارات فوق را در وصف امام غائب(عج) می‌دانند اما نکته‌ایی که در عبارات فوق خودنمایی می‌کند، این است که حضرت امیر(ع) برای نشان دادن اینکه حضرت مهدی(عج) بر دانش اشراف دارند از لفظ «زره» استفاده کرده‌اند. اگر کسی زره دانش بر تن داشته باشد، قطعاً مراتب حکمت را شناخته و خود را از طریق زهد، از علایق دنیوی وارسته ساخته است. در نتیجه امیرالمؤمنین(ع) با به‌کارگیری این کلمه یعنی زره برای دانشی که حضرت مهدی‌(عج) دارای آن است، به صورتی بسیار زیبا و ظریف، علم و معرفتی که در نزد حضرت مهدی‌(عج) موجود است را به تصویر می‌کشد.
حضرت علی(ع) در ادامه توصیف امام مهدی(عج) در همان خطبه ۱۸۲ می‌فرماید «والتفرغ لها فهی عند نفسه ضالته التی یطلبها و حاجته التی یسأل عنها؛ حکمت گمشده اوست که همواره در جستجوی آن است و نیاز اوست که در به دست آوردنش می‌پرسد». مترجمان و مفسران نهج‌البلاغه بیان عبارات فوق توسط امام علی(ع) را توصیف ایشان از آخرین ذخیره الهی‌(عج) می‌دانند.
علاوه بر اینکه در عبارات فوق با اوصاف امام زمان(عج) در کلام حضرت امیر(ع) آشنا می‌شویم اما نکته مهمی وجود دارد که باید به آن توجه کرد و آن نکته این است که این جمله امیرالمؤمنین(ع) درباره حضرت مهدی‌(عج) که می‌فرماید «حکمت گمشده اوست» با این حدیث از حضرت محمد(ص) که می‌فرماید «الحکمه ضاله المؤمن؛ حکمت گمشده مؤمن است» دارای قرابت کاملی است؛ به گونه ای که پیامبر(ص) می‌فرماید حکمت گمشده مؤمن است و از آنجایی که مؤمن به معنای کامل کلمه، حضرت مهدی(عج) است، طبق حدیث پیامبر(ص) می‌توان نتیجه گرفت که حضرت حجت(عج) طالب حکمتند که به واسطه این تفاسیر می‌توان شباهت لفظی و معنایی کامل جملات حضرت علی(ع) با پیامبر اسلام(ص) درباره جستجوگران حکمت را مشاهده کرد و به ارزش سخنان امیرالمؤمنین(ع) که در مطابقت کامل با کلام پیامبر خاتم(ص) است، بیش از بیش پی برد.
خطبه ۱۵۰ نهج‌البلاغه
همچنین در خطبه ۱۵۰ نهج‌البلاغه آمده است «بدانید آن‌ کس از ما‌(حضرت مهدى‌«عج») که فتنه‌هاى آینده را دریابد، با چراغى روشن‌گر در آن گام می‌نهد و بر جاى پاى صالحان گام نهد (بر همان سیره و روش پیامبر(ص) و امامان(ع) رفتار می‌کند) تا گره‌ها را بگشاید، بردگان و ملت‌هاى اسیر را آزاد سازد، جمعیت‌هاى گمراه و ستمگر را پراکنده و حق جویان پراکنده را جمع آورى می‌کند. حضرت مهدى(عج) سال‌هاى طولانى در پنهانى از مردم به سر می‌برد، آنچنان که اثر شناسان، اثر قدمش را نمی‌شناسند، اگر چه در یافتن اثر و نشانه‌ها تلاش فراوان کنند. سپس گروهى براى درهم کوبیدن فتنه‌ها آماده می‌گردند و چونان شمشیرها صیقل می‌خورند، دیده‌هاشان با قرآن روشنایى گیرد و در گوش‌هاشان تفسیر قرآن طنین افکند و در صبحگاهان و شامگاهان جام‌هاى حکمت سر می‌کشند».
احادیث ائمه معصومین(ع) در باب حضرت مهدی(عج)
همچنین در احادیث بسیاری از اهل بیت(ع) نیز در خصوص حضرت مهدی(عج) و ظهور ایشان روایاتی بسیاری وارد شده است که برخی از این احادیث نقل خواهد شد.
در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است «مَن اَنکَرَ القائِمَ مِن وُلدی أَثناءَ غَیبَتِهِ ماتَ میتَةً جاهِلیَّةً؛ کسی که قائم(مهدی) را که از فرزندان من است، در دوران غیبتش مُنکِر شود، بر حالت جاهلیت قبل از اسلام از دنیا خواهد رفت».
امام جعفرصادق(ع) نیز می‌فرماید «لَو لَمْ یَبْقَ منَ الدُّنیا اِلاَّ یَومٌ واحِدٌ لَطَوّلَ اللهُ ذلِکَ الیَومَ حَتّی یَخرُجَ قائمُنا أَهْلَ البَیت؛ اگر از عمر دنیا تنها یک روز مانده باشد، خداوند آن روز را آنقدر طولانی می‌کند تا قائم ما اهل بیت(ع) ظهور یابد».
همچنین در حدیثی دیگر ازامام محمد باقر‌(ع) آمده است «اذا خَرَجَ أَسنَدَ ظَهْرهُ اِلَی الکَعبةِ وَ اجتَمع له ثلاثُمِأَةٍ وَ ثَلاثَةَ عَشَرَ رجَلاً. فَأَوَّلُ ما یَنطِقُ بِهِ هذِهِ الإیة «بَقِیةُ‌الله خیرٌلکُم اِنْ کُنتُم مؤمنین؛ زمانی که حضرت ظهور می‌کند به خانه کعبه تکیه می‌دهد و در خدمتش ۳۱۳ نفر(به تعداد لشکریان بدر) حضور پیدا می‌کنند».
امام جعفر صادق(ع) می‌فرماید «المُنتَظِرُ لِلثّانی عَشَر کَالشّاهِرِ سَیفَهُ بَینَ یَدَی رُسولِ الله صلی‌الله علیه و آله یَذُبُّ عَنهُ؛ کسی که در انتظار امام دوازدهمین خود به سر می‌برد، همانند کسی است که در رکاب رسول خدا(ص) شمشیر کشیده و از آن حضرت دفاع می‌نماید».
همچنین پیامبر(ص) نیز در خصوص حضرت مهدی(عج) نیز می‌فرماید «مِن ذُُرَّیتی اَلمهدی اِذا خَرجَ نَزَل عیسَی بنُ مریمَ(ع) لِنُصرتِهِ فَقَدَّمَهُ وَ صلّی خَلفَهُ؛ مهدی(ع) از فرزندان من است، زمانی که قیام می‌کند عیسی ابن مریم(ع) جهت نصرت و یاری او (از آسمان) فرود می‌آید و حضرتش را برای نماز مقدم می‌دارد و به او اقتدا می‌نماید».